Kwestię możliwości zakładania podsłuchów przez organy ścigania, tj. kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych obecnie regulują dwie ustawy, tj. kodeks postępowania karnego oraz ustawa o Policji, z tymże ustawa o policji stanowi o kontroli operacyjnej (art. 19 ustawy o Policji), w ramach, której możliwe jest zakładanie podsłuchu.
Trzeba podkreślić, że stosowanie kontroli operacyjnej, a także kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych jest środkiem drastycznie ingerującym w sferę praw i wolności obywatela, konstytucyjne prawo każdego obywatela do prywatności i zachowania w tajemnicy korespondencji. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 49 gwarantuje wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się, uzależniając jej ograniczenie jedynie przypadkami określonymi w ustawie i w sposób w niej określony.
Kontrola i utrwalanie rozmów powinna być przeprowadzana wyłącznie dla uzyskania dowodu istotnego, mającego ważne znaczenie dla toczącego się postępowania lub zapobieżenia popełnienia nowego przestępstwa. Tak zwany podsłuch telefoniczny nie powinien być zarządzany w celu uzyskania dowolnego dowodu.
Co istotne kontrola i utrwalanie rozmów telefonicznych odbywa się na podstawie postanowienia sądu wydanego na wniosek prokuratora, a w wypadku niecierpiącym zwłoki, na podstawie postanowienia prokuratora zatwierdzonego przez sąd. Postanowienie o zarządzeniu kontroli i utrwalaniu rozmów telefonicznych, o którym mowa w art. 237 § 1 i 2 kodeksu postępowania karnego (dalej: k.p.k.), powinno wyraźnie wskazywać, co do jakiego katalogowego przestępstwa stosowana jest kontrola oraz wskazywać osobę, której ma ona dotyczyć.
W przypadku kontroli operacyjnej decyzję co do zasadności jej stosowania podejmuje w drodze postanowienia sąd okręgowy, właściwy miejscowo ze względu na siedzibę składającego wniosek organu Policji może, w drodze postanowienia, zarządzić kontrolę operacyjną. Z wnioskiem o zastosowanie kontroli operacyjnej mogą wystąpić: Komendant Główny Policji, Komendant CBŚP albo Komendant Biura Spraw Wewnętrznych Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego, albo komendant wojewódzki Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody prokuratora okręgowego właściwego ze względu na siedzibę składającego wniosek organu Policji. Zarówno Kontrola i utrwalanie rozmów telefonicznych jak i kontrola operacyjna mogą być wprowadzone najwyżej na okres 3 miesięcy , z możliwością przedłużenia.
Kiedy stosowany przez służby podsłuch jest dopuszczalny?
Kontrola i utrwalanie rozmów telefonicznych stanowią wrażliwą czynność dowodową, do której stosuje się konstytucyjne zasady subsydiarności i proporcjonalności ingerencji w wolności i prawa osobiste. Omawiana czynność musi być zatem: celowa, a więc zmierzać do realizacji celu wskazanego w kodeksie, konieczna, a więc niezbędna dla rozstrzygnięcia o winie oskarżonego (lub jej braku), oraz adekwatna, a więc proporcjonalna do stopnia ingerencji w chronione Konstytucją RP wolności i prawa.
Bezpieczeństwo powszechne i indywidualne oraz porządek publiczny jako dobra chronione przepisami prawa karnego, co do zasady usprawiedliwiające ograniczenie korzystania z wolności i praw obywatelskich, wymagają jednak zachowania proporcjonalności dopuszczalnej ingerencji w imię ochrony porządku publicznego oraz bezpieczeństwa powszechnego, a także skutecznego systemu kontroli zachowania tej proporcjonalności w praktyce.
W przeciwnym razie kontrola i utrwalanie rozmów telefonicznych zamiast chronić bezpieczeństwo i porządek publiczny, będzie stwarzać zagrożenie dla wolności i praw obywatelskich. Stanie się tak, gdy zostanie przeprowadzona arbitralne, nieproporcjonalne oraz będzie wyłączone spod kontroli sprawowanej przez sąd.
Kogo organy mogą legalnie podsłuchiwać?
W toku kontroli operacyjnej, zarządzonej przez Sąd, można pozyskać nie tylko informacje z rozmów telefonicznych prowadzonych przy wykorzystaniu sieci telekomunikacyjnej, czyli telefonii stacjonarnej i komórkowej, lecz także przy wykorzystaniu innych środków technicznych, takich jak: komunikatory internetowe, komunikatory umożliwiające prowadzenie darmowych rozmów głosowych oraz obserwację rozmówcy.
Zgodnie z art. 19 ust. 6 ustawy o policji kontrola operacyjna ma charakter niejawny, co oznacza, iż wszelkie czynności związane zarówno z przygotowaniem, przeprowadzeniem, jak i przedprocesowym wykorzystaniem informacji uzyskanych w ramach kontroli operacyjnej są poddane rygorom wynikającym z przepisów o ochronie informacji niejawnych.
Przepisy ustawy wyróżniają pięć form kontroli operacyjnej. Są to:
- Uzyskiwanie i utrwalanie treści rozmów prowadzonych przy użyciu środków technicznych, w tym za pomocą sieci telekomunikacyjnych;
- Uzyskiwanie i utrwalanie obrazu lub dźwięku osób z pomieszczeń, środków transportu lub miejsc innych niż miejsca publiczne;
- Uzyskiwanie i utrwalanie treści korespondencji, w tym korespondencji prowadzonej za pomocą środków komunikacji elektronicznej;
- Uzyskiwanie i utrwalanie danych zawartych w informatycznych nośnikach danych, telekomunikacyjnych urządzeniach końcowych, systemach informatycznych i teleinformatycznych oraz uzyskiwanie dostępu i kontroli zawartości przesyłek.
