Rozprawa sądowa różni się w zależności od rodzaju postępowania, w ramach którego toczy się sprawa. Tym samym możemy wyróżnić 3 rodzaje rozpraw: rozprawa w ramach postępowania karnego, rozprawa w ramach postępowania cywilnego oraz rozprawa przed Sądem Administracyjnym.
Wszystkie rodzaje rozpraw zaczynają się od wywołania jej przez Sąd. Wtedy strony oraz świadkowie mogą wejść na salę sądową. Ponadto wszystkie rozprawy są protokołowane, a niektóre z nich nagrywane. W praktyce nagrywanie głównie dotyczy spraw cywilnych.
W tym artykule nie będę się skupiał na rozprawach przed Sądami Administracyjnymi, gdyż tam Sąd, co do zasady, nie przeprowadza postępowania dowodowego (ewentualnie tylko w zakresie dokumentów), co oznacza, że nie dochodzi do przesłuchania świadków, czy dopuszczania opinii biegłych. W tym postępowaniu Sąd, bazuje na dokumentach zgromadzonych przez organ administracji publicznej, znajdujących w aktach sprawy.
Postępowanie przed Sądami Administracyjnymi sprowadza się do oceny, czy organ wydał decyzje lub postanowienie zgodnie z prawem. Dlatego też, ten rodzaj rozprawy nie będzie przedmiotem niniejszego artykułu.
Jak przebiega Rozprawa Cywilna
W przypadku rozprawy cywilnej sąd jest reprezentowany przez przewodniczącego, a stronami postępowania zazwyczaj są powód oraz pozwany. Jednakże, w przypadku postępowania nieprocesowego (np. o podział majątku) mamy do czynienia z wnioskodawcą oraz uczestnikiem, natomiast sam przebieg postępowania wygląda tak samo, jak w przypadku postępowania procesowego.
Powód wraz ze swoim pełnomocnikiem zasiada po lewej stronie, natomiast pozwany oraz jego pełnomocnik zasiada po prawej stronie sali. Świadkowie zasiadają na miejscu przeznaczonym dla publiczności. Rozprawa odbywa się w ten sposób, że po wywołaniu sprawy strony – najpierw powód, a potem pozwany – zgłaszają ustnie swe żądania i wnioski oraz przedstawiają twierdzenia i dowody na ich poparcie.
Strony mogą ponadto wskazywać podstawy prawne swych żądań i wniosków. Warto wskazać, że każda ze stron jest obowiązana do złożenia oświadczenia, co do twierdzeń strony przeciwnej dotyczących faktów. Strona jest przy tym obowiązana wyszczególnić fakty, którym zaprzecza.
Przesłuchanie świadka
Najciekawszym momentem rozprawy jest przesłuchiwanie świadków, których powołują strony, ażeby udowodnić swoje twierdzenia przed Sądem. Świadek podchodzi do barierki znajdującej naprzeciwko Sądu. W tym miejscu przewodniczący informuje go o prawie odmowy zeznań i odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań.
Istotnym jest, że nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonków stron, ich wstępnych, zstępnych i rodzeństwa oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu, jak również osób pozostających ze stronami w stosunku przysposobienia.
Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia. Jednakże odmowa zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach o prawa stanu, z wyjątkiem spraw o rozwód.
Warto wskazać, że świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich, na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. Dodatkowo duchowny może odmówić zeznań co do faktów powierzonych mu na spowiedzi.
Co do zasady świadkowie zobowiązani są do złożenia przyrzeczenia, jednakże nie składają przyrzeczenia świadkowie małoletni, którzy nie ukończyli lat siedemnastu, oraz osoby skazane wyrokiem prawomocnym za fałszywe zeznania. Inni świadkowie mogą być za zgodą stron zwolnieni przez sąd od złożenia przyrzeczenia. W praktyce zazwyczaj strony godzą się na przesłuchanie świadka bez przyrzeczenia.
Przesłuchanie rozpoczyna się od zadania świadkowi pytań dotyczących jego osoby oraz stosunku do stron. Następnie świadek udziela odpowiedzi na pytania przewodniczącego, co i z jakiego źródła wiadomo mu w sprawie, po czym sędziowie i strony mogą w tymże przedmiocie zadawać mu pytania. Świadkowie, których zeznania przeczą sobie wzajemnie, mogą być konfrontowani.
Warto dodać, że w 2019 r. wprowadzono przepisy do kodeksu postępowania cywilnego, które umożliwiają świadkom zeznawanie na piśmie, jeżeli sąd tak postanowi. Wówczas zeznania przybierają formę oświadczenia. Czasami Sądy zobowiązują świadków do odpowiedzi na pytania uprzednio przygotowane przez strony w ramach stosownego zobowiązania Sądu.
Warto wspomnieć, że ustawą covidową umożliwiono odbywanie się rozpraw online to jest za pośrednictwem takich komunikatorów jak Skype czy Microsoft Teams, co oznacza, że można uczestniczyć w rozprawie cywilnej nie wychodząc z domu.
Ilość rozpraw w ramach postępowania cywilnego
Ilość rozpraw w ramach jednego postępowania, uzależniona jest od stopnia skomplikowania danej sprawy oraz od ilości materiału dowodowego. W przypadku, gdy mamy do przesłuchania wielu świadków, to postępowanie nie zakończy się na jednej rozprawie i zaistnieje potrzeba wyznaczenia co najmniej kilku terminów. Jednakże zgodnie z zasadą ekonomiki procesowej, Sąd powinien dążyć do tego aby rozpraw było jak najmniej i żeby jak najszybciej skończyć dane postępowanie.
Sąd zamyka rozprawę po przeprowadzeniu dowodów i udzieleniu głosu stronom- są to tzw. mowy końcowe, po tych mowach zapada wyrok w sprawie.
Jak wygląda Rozprawa karna
Rozprawa karna przebiega podobnie jak rozprawa cywilna z tą różnicą że w postępowaniu karnym, mamy do czynienia z oskarżycielem publicznym prokuratorem zamiast powoda oraz z oskarżonym zamiast pozwanego. Oskarżony w ramach postępowania może ustanowić do 3 obrońców.
Oprócz oskarżyciela publicznego, na sali może być obecny oskarżyciel posiłkowy wraz ze swoim pełnomocnikiem. Oskarżyciel posiłkowy to pokrzywdzony, który zgłosił chęć udziału w postępowaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego.
Rozprawę główną (karną) rozpoczyna wywołanie sprawy. Następnie przewodniczący czyli sąd sprawdza, czy wszyscy wezwani stawili się oraz czy nie ma przeszkód do rozpoznania sprawy, jeżeli tak to dochodzi do otwarcia przewodu sądowego, czyli postępowania dowodowego.
Przewód sądowy rozpoczyna się od zwięzłego przedstawienia przez oskarżyciela zarzutów oskarżenia. Jeżeli oskarżony bierze udział w rozprawie głównej (nie musi), Sąd, po przedstawieniu zarzutów oskarżenia, poucza go o prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania, składania wniosków dowodowych i konsekwencjach nieskorzystania z tego uprawnienia, po czym pyta go, czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu oraz czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie. Warto wskazać, że oskarżony ma prawo do zadawania pytań wszystkim świadkom oraz składania wyjaśnień na każdym etapie postępowania.
Jeżeli chodzi o przesłuchanie świadków, to wygląda to podobnie jak w przypadku przesłuchania w ramach postępowania cywilnego z tą różnicą, że trochę rozszerzone są zakazy dowodowe dotyczące np. osób posiadających tajemnice służbowe. Przesłuchanie rozpoczyna się od zadania świadkowi pytań dotyczących jego osoby oraz stosunku do oskarżonego. Następnie świadek udziela odpowiedzi na pytania przewodniczącego, co i z jakiego źródła wiadomo mu w sprawie. Po swobodnym wypowiedzeniu się świadka na wezwanie przewodniczącego, mogą zadawać jej pytania w następującym porządku: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego, oskarżyciel prywatny, pełnomocnik oskarżyciela prywatnego, biegły, obrońca, oskarżony oraz członkowie składu orzekającego.
W zależności od ilości materiału dowodowego w sprawie, w ramach jednego postępowania może się odbyć wiele rozpraw. Oczywiście Sąd powinien dążyć do tego, aby rozpraw było jak najmniej. Po przeprowadzeniu dowodów dopuszczonych w sprawie przewodniczący zapytuje strony, czy wnoszą o uzupełnienie postępowania dowodowego i w razie odpowiedzi przeczącej – zamyka przewód sądowy. Po zamknięciu przewodu sądowego przewodniczący udziela głosu stronom, ich przedstawicielom oraz przedstawicielowi społecznemu. Głos zabierają w następującej kolejności: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny, przedstawiciel społeczny, obrońca oskarżonego i oskarżony. Przedstawiciele procesowi stron zabierają głos przed stronami. Następnie zapada wyrok.
W przypadku dalszych pytań z tej materii, a także innych zagadnień z prawa administracyjnego, karnego lub prawa cywilnego we Wrocławiu, zapraszam do kontaktu.
