Zabezpieczenie majątkowe w postępowaniu karnym umożliwia tymczasowe zajęcie korzyści majątkowych osiągniętych przez sprawcę, chociażby pośrednio z popełnionego przestępstwa, w celu orzeczenia ich przepadku.
Dodatkowo zabezpieczenie majątkowe przyczynia się do pozbawienia sprawcy korzyści bezprawnie osiągniętych z przestępstwa, czyniąc przestępstwo nieopłacalnym. Jak każde zabezpieczenie ma jednak charakter tymczasowy – to oznacza, że jest ono ustanawiane tylko na czas postępowania karnego.
Przesłanki do stosowania zabezpieczenia majątkowego
Żeby Sąd lub prokurator dokonał zabezpieczenia majątkowego muszą spełnić się, łącznie następujące przesłanki:
- Postawienie zarzutu oskarżonemu popełnienia przestępstwa, za które lub w związku z którym można orzec: grzywnę, świadczenie pieniężne, przepadek, środek kompensacyjny lub zwrot pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi korzyści majątkowej, jaką sprawca osiągnął z popełnionego przestępstwa, albo jej równowartości.
- Uzasadniona obawa, że bez takiego zabezpieczenia wykonanie orzeczenia będzie niemożliwe albo znacznie utrudnione.
Gdy powyższe przesłanki zostaną spełnione, to sąd lub prokurator może (co jest istotne nie musi) zastosować zabezpieczenie majątkowe celem wykonania przyszłego orzeczenia.
Warto wskazać, że na etapie postępowania przygotowawczego (tj. śledztwa lub dochodzenia) o zabezpieczeniu majątkowym decyduje prokurator natomiast na etapie postępowania sądowego postanowienie w tym zakresie wydaje Sąd.
Mając na względzie, że zabezpieczenie majątkowe ingeruje w sferę własności i innych praw majątkowych oskarżonego/podejrzanego, ograniczając jego prawo do posiadania i rozporządzania swoim mieniem, zabezpieczenie powinno być stosowane tylko wtedy, gdy z okoliczności sprawy wynika, że oskarżony może podjąć działania zmierzające do udaremnienia wykonania orzeczenia w przedmiocie kar i środków karnych o majątkowym charakterze lub zasądzonego roszczenia cywilnego.
Trzeba podkreślić, że nie można stosować zabezpieczenia majątkowego, gdy ustalenia faktyczne poczynione w sprawie nie uzasadniają obawy, że oskarżony/podejrzany dobrowolnie nie wykona zasądzonych kar i środków karnych o charakterze majątkowym albo zasądzonego roszczenia, a przeciwnie, okoliczności sprawy wskazują, że wykonanie orzeczonych kar i środków karnych oraz wyegzekwowanie zasądzonego roszczenia nastąpi bez zastosowania zabezpieczenia majątkowego.
Tym samym Sąd lub prokurator powinien ustalić stan majątkowy podejrzanego oraz jego zdolności zarobkowe, a także wziąć pod uwagę jego postawę w ramach postępowania, tj. to, czy oskarżony współpracuje z organami i nie ukrywa swojego majątku.
Gdy postawa oskarżonego oraz jego zdolności zarobkowe, będą implikować, że oskarżony dobrowolnie spłaci należności wynikające z przyszłego wyroku, to wtedy nie powinno się stosować zabezpieczenia. Zabezpieczenie majątkowe może nastąpić z urzędu jak i na wniosek strony (pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym i oskarżyciela posiłkowego w postępowaniu sądowym).
Wykonanie zabezpieczenia majątkowego
Zabezpieczenie może nastąpić zasadniczo na mieniu oskarżonego. Zabezpieczenie dopuszczalne jest także na mieniu, które sprawca czynu objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w okresie 5 lat przed popełnieniem przestępstwa do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku, chyba że sprawca lub inna zainteresowana osoba przedstawi dowód przeciwny.
Zabezpieczenie następuje w sposób wskazany w przepisach kodeksu postępowania cywilnego, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Natomiast wedle przepisów postępowania cywilnego, zabezpieczenie roszczeń pieniężnych następuje przez:
- Zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego,
- Obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową,
- Ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu,
- Obciążenie statku albo statku w budowie hipoteką morską,
- Ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu,
- Ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego.
Warto wskazać, że kodeks postępowania karnego precyzuje kwestie sposobu zabezpieczenia przepadku i tak art. 292 § 2 kodeksu postępowania karnego stanowi, że zabezpieczenie grożącego przepadku następuje przez zajęcie:
- Ruchomości;
- Wierzytelności i innych praw majątkowych;
- Przez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości ujawnionej w księdze wieczystej, a w razie jej braków w zbiorze dokumentów, a w miarę potrzeby;
- Ustanowienie zarządu nieruchomości lub przedsiębiorstwa oskarżonego.
Sposób zabezpieczenia musi być określony w postanowieniu o zabezpieczeniu. Brak określenia sposobu zabezpieczenia powoduje niemożność jego wykonania.
Organ, który wydał postanowienie o zabezpieczeniu niezawierające określenia sposobu zabezpieczenia, władny jest postanowienie to uzupełnić. Zabezpieczenie nie może obejmować rzeczy i praw, z których egzekucja jest wyłączona. Zajęte ruchomości nie mogą być oddane pod dozór wierzycielowi (sądowi lub prokuratorowi, który postanowił o zabezpieczeniu). Zajęte pieniądze i papiery wartościowe (czeki, weksle, obligacje, akcje, bankowe papiery wartościowe) składa się do depozytu sądowego.
Organem właściwym do wykonania zabezpieczenia majątkowego w zakresie grzywny, świadczenia pieniężnego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz roszczeń o naprawienie szkody i kosztów sądowych jest komornik Sądu Rejonowego, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania oskarżonego albo miejsce, gdzie ma być wszczęta egzekucja
Uchylenie zabezpieczenia majątkowego
Uchylenie zabezpieczenia majątkowego powinno nastąpić, gdy tylko ustaną przyczyny, wskutek których zostało ono zastosowane lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie choćby w części. Zabezpieczenie majątkowe należy więc uchylić, gdy uregulowane zostały należności z prawomocnego wyroku.
Ponadto kodeks postępowania karnego przewiduje, że w razie popełnienia przestępstwa z urzędu może nastąpić zabezpieczenie wykonania orzeczenia o kosztach sądowych w postępowaniu karnym na mieniu oskarżonego.
Skorzystaj z doświadczenia MS Legit i umów się na konsultacje z zakresu prawa cywilnego we Wrocławiu! Zapraszam do kontaktu!
