Określenie wynagrodzenia w umowie o dzieło może być dokonane poprzez wskazanie albo sposobu wyliczenia kwoty na podstawie skosztorysowanego zestawienia materiałów, kosztów pośrednich i bezpośrednich oraz założonego zarobku przez przyjmującego zamówienie (wtedy mamy do czynienia z wynagrodzeniem kosztorysowym); lub poprzez wskazanie określonej kwoty pieniężnej (wynagrodzenie ryczałtowe).
Warto zauważyć, że wynagrodzenie ryczałtowe co do zasady nie może być zmieniane.
Ryczałt jest stosowany dlatego, aby ustalić i zamrozić kwotę wynagrodzenia, niezależnie od kosztów potrzebnych do prawidłowego wykonania umowy o dzieło.
Przyjmujący zamówienie może się zabezpieczyć na taką ewentualność i w umowie o dzieło zawrzeć klauzulę waloryzującą wynagrodzenie.
Co w przypadku, gdy takiej klauzuli nie ma w umowie? Czy wtedy możemy domagać się podwyższenia wynagrodzenia? Z odpowiedzią przychodzi art. 632 § 2 kodeksu cywilnego, w którym jest zawarty wyjątek od zasady niezmienności wynagrodzenia ryczałtowego.
Podwyższenie wynagrodzenia w umowie o dzieło
Przepis art. 632 § 2 k.c. zezwala na podwyższenie wynagrodzenia ryczałtowego w wypadku, gdy wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie umowy groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą. Przy czym powodem tej zmiany stosunków musi być zdarzenie zewnętrzne, niezależne od stron, którego strony nie były w stanie dokładnie przewidzieć w dacie zawarcia umowy (tak: M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom III. Komentarz. Art. 627–1088. Wyd. 3, Warszawa 2022, legalis.pl).
Przesłankami do podwyższenia wynagrodzenia, które muszą być spełnione łącznie są:
- Wystąpienie istotnej zmiany stosunków;
- Brak możliwości przewidzenia tej zmiany;
- Wykonanie dzieła w zmienionej sytuacji po cenie ryczałtowej groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą.
Przesłanką, która nie jest wprost wysłowiona w treści art. 632 § 2 KC jest związek przyczynowy między zmianą stosunków a zagrożeniem powstania rażącej straty po stronie przyjmującego zamówienia.
Wystąpienie istotnej zmiany stosunków oraz brak możliwości przewidzenia tej zmiany
Przykładem takich zdarzeń może być wojna, niespodziewany i nagły wzrost cen energii elektrycznej lub innych surowców, a także szalejąca inflacja. Oczywiście te zdarzenia muszą się przyczynić do wzrostu kosztów wykonania konkretnego dzieła i powstania rażącej straty. Chodzi o takie zdarzenia, których nawet starannie kalkulujący przedsiębiorca nie był w stanie przewidzieć w momencie zawarcia umowy, a które przyczyniły się do nagłego wzrostu kosztów wykonania dzieła.
Rażąca strata
Dla ustalenia, iż zachodzi groźba rażącej straty, nie jest konieczne stwierdzenie stanu zagrożenia dla ogólnej kondycji finansowej przyjmującego zamówienia. Chodzi w tym wypadku o groźbę poniesienia rażącej straty w ramach tej konkretnej umowy o dzieło.
Roszczenie o podwyższenie wynagrodzenia w umowie o dzieło
Adwokat Michał Słota
