Zgodnie z zasadą legalizmu określoną w art. 10 § 1 kodeksu postępowania karnego (dalej: k.p.k.) Organ powołany do ścigania przestępstw (Policja i Prokuratura) jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny (Prokuratura) także do wniesienia i popierania oskarżenia – o czyn ścigany z urzędu.
Istotą tej zasady jest to, że nikt nie może być zwolniony od odpowiedzialności za popełnione przestępstwo. Oczywiście nie oznacza to konieczności każdorazowego ukarania sprawcy, często wystarczającym będzie zastosowanie środka karnego (np. zakazu prowadzenia działalności gospodarczej), tak żeby sprawca czynu zabronionego pociągnięty został do odpowiedzialności, poprzez nałożenie na niego adekwatnych do popełnionego czynu konsekwencji prawnych.
Przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego – lista
Warto wskazać, że z ściganie przestępstw z oskarżenia publicznego jest regułą w polskim systemie prawa karnego, to znaczy, że tak ścigane, są wszystkie przestępstwa stypizowane w kodeksie karnym, chyba że inny tryb ścigania (na wniosek pokrzywdzonego lub z oskarżenia prywatnego) jest wyraźnie wskazany w treści przepisu prawa karnego.
Z urzędu ściągane są przede wszystkim przestępstwa o wysokim ciężarze gatunkowym, takie jak:
- Zabójstwo;
- Uprowadzenie osoby;
- Gromadzenie broni, materiałów wybuchowych lub radioaktywnych;
- Rozbój, kradzież rozbójnicza lub wymuszenia rozbójniczego;
- Zorganizowanie grupy przestępczej;
- Wyłudzanie VAT-u i wiele innych.
W przypadku przestępstw ściganych z urzędu, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie jego popełnienia, Policja lub Prokuratura wydaje z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie, postanowienie o wszczęciu śledztwa, w którym określa się czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikację prawną. Co oznacza, że w przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa ściąganego z oskarżenia publicznego, organy mają obowiązek prowadzić śledztwo lub dochodzenie w tym zakresie.
Wyjątkami od zasady legalizmu i obowiązku sciągania sprawców z urzędu jest: oczywista niecelowość wymierzenia oskarżonemu kary (umorzenie absorpcyjne); ściganie świadka koronnego; ściganie sprawcy- żołnierza, wobec którego zastosowano już środki przewidziane w wojskowych przepisach dyscyplinarnych; oraz dobrowolne poddanie się karze przez sprawcę, które wiąże się z koniecznością zawarcia porozumienia z Prokuraturą.
Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego
Przestępstwa ścigane na wniosek pokrzywdzonego, to w szczególności:
- Groźba karalna;
- Stalking;
- Uchylanie się od alimentów;
- Zabieg leczniczy bez zgody;
- Utrwalanie wizerunku nagiej osoby bez jej zgody;
- Narażenie na zarażenie HIV;
- Nieumyślne pobicie;
- a także: kradzież, zabór pojazdu, oszustwo komputerowe czy przywłaszczenie, w przypadku, gdy pokrzywdzonym jest osoba najbliższa.
W przypadku przestępstw ściganych na wniosek pokrzywdzonego, ażeby doszło do wszczęcia śledztwa lub dochodzenia celem późniejszego uznania winnym sprawcy, to formalnie pokrzywdzony musi złożyć wniosek, w którym żąda ścigania sprawcy. W praktyce wystarczy odpowiednia adnotacja w protokole przesłuchania pokrzywdzonego.
Warto wskazać, że w sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek, postępowanie, z chwilą złożenia wniosku, toczy się z urzędu, czyli tak samo jak w przypadku przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego.
Nadto trzeba podkreślić, że uzyskanie takiego wniosku leży po stronie oskarżyciela (prokuratora), który również musi nas pouczyć o przysługujących nam prawach w tej materii. W przypadku, gdy w trakcie postępowania sądowego sąd uprzedzi o możliwości zmiany kwalifikacji prawnej czynu, na czyn ścigany na wniosek, to obowiązek uzyskania wniosku spoczywa na sądzie.
Warto zwrócić uwagę na kolejną kategorią przestępstw, czyli tych ściganych z oskarżenia prywatnego. Są to przede wszystkim przestępstwa:
- Zniesławienia ( art. 212 k.k.);
- Znieważenia (art. 216 k.k.);
- Naruszenia nietykalności cielesnej (217 k.k.);
- Pobicia, jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia nie trwał dłużej niż 7 dni (art. 157 k.k.).
W przypadku wyżej wymienionych przestępstw, to sam pokrzywdzony wnosi i popiera oskarżenie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. Sprowadza się to, do tego, że pokrzywdzony musi sporządzić oraz złożyć prywatny akt oskarżenia, który może ograniczyć się do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie.
Warto wspomnieć o innym sposobie wszczęcia postępowania z oskarżenia prywatnego. Mianowicie Policja na żądanie pokrzywdzonego ma obowiązek przyjąć ustną lub pisemną skargę i w razie potrzeby zabezpieczyć dowody, po czym przesyłać skargę do właściwego sądu.
W postępowaniu z oskarżenia prywatnego niezmiernie ważnym jest stawiennictwo na posiedzeniu pojednawczym – obowiązkowym w tego typu sprawach, gdyż niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na posiedzenie pojednawcze bez usprawiedliwienia uważa się za odstąpienie od oskarżenia. W takim wypadku Sąd prowadzący posiedzenie będzie zmuszony umorzyć cale postępowanie.
W przypadku dalszych pytań z tej materii, a także innych zagadnień z prawa karnego, zapraszam do kontaktu.
