Mediacja w postępowaniu karnym to nic innego jak dobrowolne negocjacje, pomiędzy stronami pozostającymi w konflikcie karnym, który powstał w wyniku popełnionego przestępstwa. Klasycznym przykładem takiego konfliktu jest relacja pokrzywdzony – oskarżony.
Negocjacje, które są przedmiotem mediacji karnej prowadzi mediator czyli neutralna osoba trzecia. Jego zadaniem jest podtrzymywanie i ułatwianie przebiegu negocjacji, jednakże nie może on, choćby pośrednio narzucać stronom rozstrzygnięcia.
Mediacja ułatwia zawieranie formalnych porozumień procesowych przewidzianych w art. 335 k.p.k. (skazanie bez rozprawy) i art. 387 k.p.k. (dobrowolne poddanie się karze), a więc tak zwanych konsensualnych form zakończenia procesu karnego. Pojednanie się sprawcy i ofiary jest kluczowe m. in. dla nadzwyczajnego złagodzenia kary oraz jest okolicznością łagodzącą przy ustalaniu wymiaru kary.
Postępowanie mediacyjne w sprawach karnych jest postępowaniem pozaprocesowym i nie stanowi części dochodzenia lub śledztwa, czy rozprawy sądowej.
Jak wygląda mediacja w sprawie karnej?
Udział oskarżonego i pokrzywdzonego w postępowaniu mediacyjnym w sprawach karnych jest dobrowolny. Skierowanie sprawy do mediacji karnej może nastąpić z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i oskarżonego. Oznacza to, że obie strony mogą wyrazić taką wolę.
Często ugoda w sprawach karnych może doprowadzić do tzn. sytuacji win-win. Może się tak stać, że w wyniku mediacji pokrzywdzonemu zostanie zasądzony obowiązek naprawienia szkody w satysfakcjonującej wysokości, a oskarżony uzyska łagodniejszy wymiar kary. Warto wskazać, że organ procesowy może z urzędu skierować sprawę do mediacji, żeby to uczynić musi – przed podjęciem decyzji – uzyskać zgodę obu wymienionych stron.
Zgodę na uczestniczenie w mediacjach karnych odbiera organ kierujący sprawę do mediacji lub mediator. Wymienione podmioty obowiązane są wyjaśnić oskarżonemu i pokrzywdzonemu cele i zasady mediacji w postępowaniu karnym.
Po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego w sprawie karnej mediator sporządza pisemne sprawozdanie z jego wyników i przedstawia je organowi, który skierował sprawę do takiego postępowania. W razie zawarcia ugody stanowi ona załącznik do sprawozdania. Ugoda powinna być podpisana przez oskarżonego, pokrzywdzonego oraz mediatora.
Zasady postępowania mediacyjnego w sprawach karnych
- Mediacja karna jest dobrowolna, co oznacza, że strony muszą wyrazić na nią zgodę nikt nie może być zmuszany do udziału w postępowaniu mediacyjnym. (art. 23a § 1 i 4 k.p.k.);
- Postępowanie mediacyjne ma być prowadzone w sposób poufny (art. 23a § 7 k.p.k.) co oznacza, że mediator obowiązany jest zachować w tajemnicy przebieg mediacji, a zwłaszcza składane w toku postępowania przez strony oświadczenia;
- Mediacja karna prowadzona jest w sposób bezstronny (art. 23a § 7 k.p.k.) czego gwarancją jest wyłączenie od możliwości prowadzenia tego postępowania osób, co do których w sprawie zachodzą okoliczności określone w art. 40 i art. 41 § 1 k.p.k. (czyli przesłanki do wyłączenia sędziego lub prokuratora z prowadzenia postępowania).
